NHỮNG NHÀ TRỊ LIỆU CÓ THẬT SỰ KHÔNG PHÁN XÉT?

NHỮNG NHÀ TRỊ LIỆU CÓ THẬT SỰ KHÔNG PHÁN XÉT? KHI NIỀM TIN TÔN GIÁO MÂU THUẪN VỚI NGUYÊN TẮC ĐẠO ĐỨC TRONG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA NHÀ TRỊ LIỆU.

Are Therapists Really Nonjudgmental? When a therapist's religious and professional ethics are in conflict.
Tác giả: F. DIANE BARTH, L.C.S.W., nhà tâm lý trị liệu tại New York, Hoa Kỳ
Nguồn: Psychology Today – 2/2012

Người dịch: TRẦN NGUYỄN NGỌC TRINH – Chuyên viên Tâm lý Học đường

Trị liệu là một tiến trình được hình thành bởi hai phía (Ảnh minh hoạ)

Một bài báo trên tờ New York Times có lần đã nêu câu hỏi rằng một nhà trị liệu hay một nhà tham vấn nên làm gì khi chuẩn mực đạo đức và niềm tin tôn giáo của họ mâu thuẫn với lối sống của thân chủ. Ẩn dưới câu hỏi này là một câu hỏi khác: Những nhà trị liệu có thật sự là không phán xét (nonjudgmental)?

Theo lời tác giả Mark Oppenheimer, một cô sinh viên học chuyên ngành tham vấn tâm lý được phân công làm việc với một thân chủ mà lối sống của thân chủ này không được chấp nhận trong tôn giáo của cô ấy. Cô ấy đã đề nghị chuyển thân chủ cho một nhà tham vấn khác thay vì đối diện với nguy cơ phải thừa nhận lối sống của thân chủ. Cô sinh viên là người theo đạo Tin lành. Thân chủ là người đồng tính.

Nhà trường đồng ý với yêu cầu của cô ấy và phân công một nhà tham vấn khác cho thân chủ; sau đó tiến hành kỷ luật và đuổi học cô sinh viên vì hành vi phân biệt đối xử với những người đồng tính. Cô sinh viên sau đó đã kiện nhà trường vì đã phân biệt đối xử với cô ấy vì niềm tin tôn giáo.

Trường hợp này đã dấy lên một cuộc tranh luận “nảy lửa” giữa những nhà trị liệu và nhà tham vấn trên toàn Hoa Kỳ. Mặc dù có rất nhiều vấn đề được đề cập đến nhưng nổi bật nhất là 2 câu hỏi. Câu hỏi đầu tiên, khi một nhà trị liệu hoặc một nhà tham vấn cảm thấy họ không thể làm việc với thân chủ vì những khác biệt giá trị đạo đức và họ đề nghị chuyển thân chủ cho một chuyên viên khác, thì điều này liệu có phù hợp với nguyên tắc đạo đức trong thực hành nghề hay không? Và câu hỏi thứ hai, cơ sở đào tạo có thể ép buộc nhà trị liệu hoặc nhà tham vấn thực hành nghề với thân chủ có lối sống đi ngược lại với niềm tin tôn giáo của họ?

Tờ NY Times trích lời Daniel Mach, một luật sư của Liên đoàn Tự do Dân sự Hoa Kỳ, đơn vị đã trình một bản tóm tắt ủng hộ phía nhà trường rằng “Không ai bị buộc phải thay đổi niềm tin tôn giáo hoặc bị trừng phạt vì đức tin của mình.” Tuy nhiên, theo bài báo, “chuyển thân chủ cho một nhà tham vấn khác không phải là một hành động trung lập”. Ông ấy còn chỉ ra rằng có lẽ những nhà tham vấn ở các trường trung học phổ thông là những người trưởng thành duy nhất có thể đủ lòng nhân ái với những bạn trẻ đồng tính, song tính hoặc chuyển giới, và việc quay lưng lại với một người trẻ đang khủng hoảng như vậy “có thể là rất tàn nhẫn.”

Theo như tờ Times, Jeremy Tedesco, thành viên của Alliance Defense Fund, một tổ chức vận động pháp lý Công giáo, đã bảo vệ quan điểm của nhà tham vấn, anh ta nói rằng, “cô ấy chọn không làm việc với những người đồng tính và cũng sẽ từ chối làm việc với những thân chủ dị tính về vấn đề ngoại tình” và nhấn mạnh rằng “nhà tham vấn được phép lựa chọn không làm việc với những vấn đề liên quan đến đạo đức khác, chẳng hạn khi có một ai đó đang bị bệnh nan y và mong muốn kết thúc cuộc đời mình.”

Người ta cho rằng nhà tham vấn ấy cảm thấy mình có thể thừa nhận những phần khác trong đời sống của thân chủ nhưng lại không thể đồng tình với chuyện thân chủ có những ham muốn sâu sắc và có ý nghĩa đối với một đối tượng cùng giới. Mặc dù tôi (tác giả bài viết) hoàn toàn không đồng ý với quan điểm của cô sinh viên ấy về vấn đề đồng tính, nhưng với tôi việc chuyển thân chủ cho một nhà trị liệu khác lại tốt hơn nhiều so với lựa chọn của một nhà tham vấn khác như được trích dẫn trong vụ kiện, là một người “đã bảo rằng cô ấy dự định nói với những thân chủ đồng tính rằng đồng tính là một sự sai lầm.”

Nhưng Oppenheimer đã đặt một câu hỏi vô cùng quan trọng khác: “Liệu nhà tham vấn/nhà trị liệu phải “thừa nhận” (affirm) với niềm tin của thân chủ, hay là hỗ trợ và định hướng cho thân chủ, thậm chí cả những thân chủ mà nhà tham vấn cảm thấy bất đồng hoặc sai về mặt đạo đức?”

Tôi nghĩ Oppenheimer đã đúng ở điểm này. Mặc dù phần lớn các nhà tham vấn/trị liệu đều được dạy là không được phán xét và hỗ trợ thân chủ thay vì đưa ra những quan điểm về mặt đạo đức, nhưng sẽ không thực tế nếu nói rằng chúng ta phải là người không có thành kiến. Và liệu đó có phải là công việc của chúng ta? Thừa nhận bất kỳ sự lựa chọn nào mà thân chủ đưa ra?

Nhiều năm trước đây, trong quá trình thực tập, tôi đã chật vật khi làm việc với một thân chủ nghiện ma tuý và rượu. Khi tôi trình bày khó khăn của mình với người giám sát, cô ấy đã nói: “Em đang hơi chỉ trích thân chủ của mình, phải không?” Tôi đã sửng sốt nhưng phải thừa nhận rằng cô ấy nói đúng. Người giám sát của tôi nói rằng: “Công việc của em là giúp thân chủ hiểu được những gì mà họ đang làm và vì sao làm như vậy, chứ không phải ngồi đó mà phán xét họ.” Tôi đã cực kỳ xấu hổ và hỏi rằng liệu tôi có thể làm gì với những cảm xúc này. Người giám sát của tôi tiếp lời: “Phân tích chúng. Hiểu nguyên nhân vì sao em phán xét cũng như hãy nhìn vào những khuyết điểm và thất bại của mình. Điều gì trong em có thể giúp em hiểu được những trải nghiệm của thân chủ?”

Những lời nói đó đã trở thành một phần quan trọng trong những nguyên tắc hành nghề của tôi. Điều này không có nghĩa là tôi không bao giờ phán xét, nhưng tôi cố hiểu những thành kiến của mình và nếu tôi không thể vượt qua những cảm xúc này thì tôi sẽ bày tỏ lo lắng về khó khăn của mình cho thân chủ lựa chọn liệu có tiếp tục làm việc với tôi hay không. Lần đầu tiên tôi làm điều này, tôi đã kinh ngạc khi người ngồi đối diện cảm ơn tôi và nói rằng nếu chúng tôi vẫn tiếp tục làm việc thì anh ấy nghĩ đây sẽ là một quá trình trị liệu có ích. Tôi đã tiếp tục và anh ấy đã đúng, mặc dù bằng cách nào đó tôi nghĩ rằng mình đã thay đổi nhiều hơn anh ấy trong những năm chúng tôi làm việc với nhau.

Trong trường hợp mà Oppenheimer đã mô tả, nhà tham vấn dường như đã không cảm nhận rằng hệ thống niềm tin của cô ấy có thể chứa một những ý nghĩa nào đó về mặt tâm lý. Với cô ấy, đó chỉ đơn giản là một sự thật. Điều này, hiển nhiên, là vấn đề phần nhiều thuộc về định kiến. Nó bị đóng chặt, bị chấp nhận như là thực tế, không sẵn sàng để thử thách hay dấn thân vào lãnh địa những trải nghiệm của con người.

Trị liệu là một quá trình giữa hai phía (two-person process). Có nhiều lúc những khó khăn của thân chủ nằm ngoài chuyên môn của nhà trị liệu, và lúc này việc chuyển thân chủ cho một chuyên gia khác biết nhiều hơn về những vấn đề của họ là một điều hoàn toàn hợp lý. Nhưng bất kỳ ai khi trở thành một nhà tham vấn hoặc một nhà trị liệu đều phải biết rằng quá trình trị liệu luôn được hình thành bởi hai phía. Khi một phía bị "niêm phong" thì cả hai phía đều bị ảnh hưởng. Nhà trị liệu chuyển thân chủ đi có thể đã đánh mất cơ hội để tạo nên một sự kết nối có ý nghĩa không chỉ với người khác mà còn với phần nội tâm bên trong mình.

Nhà trị liệu, hiển nhiên, là những con người, có những niềm tin và quan điểm đạo đức riêng. Một quan điểm cũ cho rằng nhà trị liệu cần phải trung tính (neutral), điều mà Freud gọi là “tấm màn trắng” (blank screen) chỉ phản chiếu lại những vấn đề của thân chủ chứ không phải nhân cách của nhà trị liệu, điều ấy là bất khả thi. Ai cũng có nhân cách, và như nhà phân tâm học Stephen Mitchell cho rằng ngay cả khi nhà trị liệu không nói gì thì thân chủ vẫn có thể nhìn ra những gợi ý về niềm tin của nhà trị liệu trong sự im lặng. Nhà phân tâm và cũng là người thầy của tôi, Martin Wagner, từng nói rằng phần lớn chúng ta vật lộn với những vấn đề trong bối cảnh của những mối quan hệ. Nhà trị liệu và thân chủ cũng ở trong một mối quan hệ mà từ đó cho họ cơ hội để thử làm việc với những vấn đề đó. Vậy nên những giá trị của một nhà trị liệu rất quan trọng đối với quá trình trị liệu.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra khi những giá trị này mâu thuẫn với những giá trị của thân chủ? Tôi đã từng làm việc với nhiều người với nhiều niềm tin tôn giáo khác với niềm tin tôn giáo của tôi và tôi nghĩ rằng họ sẽ nói rằng tôi đã giúp đỡ họ - có lẽ trong một vài trường hợp – nhờ vào những sự khác biệt này. Tôi cũng đã nhận thấy bản thân mình được trau dồi trong quá trình cùng họ khám phá những niềm tin của họ, và kết quả là đôi lúc tôi buộc phải xem lại những suy nghĩ của mình về những vấn đề này.

Tuy vậy, tôi đã có những thời điểm nhận thấy bản thân mình đang đối mặt với những thân chủ có những hành vi mà tôi không thể chấp nhận. Trong một vài trường hợp như là lạm dụng hoặc bỏ bê trẻ em, hoặc khi một người là mối nguy với chính họ hoặc với một ai khác, về mặt pháp lý tôi cần phải thực hiện một số quy trình. Nhưng trong một vài trường hợp hiếm hoi, khi tôi không thể chịu được hành vi của thân chủ, tôi nhận ra rằng tốt nhất là nên cởi mở về chuyện đó, thừa nhận đó là vấn đề của mình và chuyển thân chủ cho một đồng nghiệp mà tôi tin sẽ làm việc với những vấn đề này tốt hơn tôi.

Vì vậy trong khi tôi hoàn toàn phản đối quan điểm của nhà tham vấn trên về đồng tính thì tôi thật sự nghĩ rằng cô ấy đã làm đúng khi đề nghị chuyển thân chủ cho một nhà tham vấn khác. Tôi cũng hiểu cho quan điểm đạo đức (và có lẽ là cả về pháp lý) của nhà trường. Thật không may là điều này có nghĩa rằng nhà tham vấn này sẽ được đào tạo bởi những người sẽ củng cố những quan điểm cứng nhắc của cô ấy. Tôi tự hỏi liệu đây có phải là một phần lý do cô ấy đấu tranh để ở lại ngôi trường đã từ chối cô ấy. Liệu rằng, có lẽ là một cách vô thức, cô ấy đang tìm kiếm một ai đó để khuyên cô ấy hãy nhìn vào tâm trí của chính mình và thấu hiểu những phán xét của mình về vấn đề đồng tính? Liệu cô ấy có đang hy vọng rằng một ai đó sẽ khuyên cô ấy nhìn vào chính bản thân mình để tìm cách lắng nghe và chấp nhận thân chủ của cô ngay cả khi cô bất đồng với quan điểm sống của họ? Và liệu rằng ngôi trường như vậy có thể giúp cô ấy làm bất kỳ điều nào trên đây không?