Remembering
Family Therapist Guru Virginia Satir (1916-1988)
Tác giả: BLAKE GRIFFIN EDWARDS, MSMFT, LMFT,
Family Therapy Topic Expert Contributor
Nguồn: Good Therapy/ Blog – 16/1/2015
Người dịch: TRẦN THỊ THU VÂN - Thạc sĩ Tâm lý, Giảng viên Bộ môn Tâm lý, Khoa
KHXHNV ĐH Văn Hiến Tp.HCM, Chuyên viên Tâm lý trị liệu, Thành viên CLB Trăng
Non
Virginia Satir (1916-1988)
Với bản chất nhân văn (humanistic)
và sự quan tâm đến phẩm chất hiện sinh (existential qualities) của các mối quan
hệ ở con người, Virginia Satir được xem là người khởi xướng và cũng là nhân tố
đi đầu trong sự tiến triển của liệu pháp gia đình dựa trên trải nghiệm (experiential
family therapies)
Phương pháp của Satir xoay
quanh hai yếu tố cốt lõi – biên niên sử của đời sống gia đình (family life
chronology), nơi bà tìm kiếm để hiểu được mô hình phát triển của những mối quan
hệ trong gia đình như là một nền tảng của sự thay đổi, và quá trình tái kiến tạo
lại gia đình (family reconstruction), nơi bà nỗ lực hướng dẫn những gia đình thông
qua quá trình lôi kéo những thay đổi tích cực sử dụng những can thiệp mang tính
trải nghiệm, từ hoạt động tưởng tượng có hướng dẫn (guided fantasy), chiêm nghiệm
có hướng dẫn (guided contemplation), thôi miên (hypnosis), tâm kịch (psychodrama),
tạc tượng gia đình (family sculpting), những bữa tiệc diễn trò (parts parties),
và sắm vai (role playing) (Gross, 1994; Satir, 1988; Winter và Parker, 1991).
Một trong những quan tâm hàng đầu
của Satir là sự giao tiếp trong gia đình. Theo Satir (1988), “Khi một người bước
vào đời sống này, giao tiếp là yếu tố đơn lẻ lớn nhất xác định thể loại quan hệ
mà người ấy tạo nên với những người xung quanh và cũng xác định điều gì sẽ xảy
ra với mỗi bên trong đời sống này”.
Sartir phát triển mô hình với 5
phong cách giao tiếp: xoa dịu
(placating), đổ lỗi (blaming), toan tính (computing), sao nhãng (distracting), hài hòa (congruent). Theo quan niệm của
Satir, người có phong cách xoa dịu (placaters) thường hành động để làm người
khác vui lòng và thường tự làm cho bản thân bị lu mờ; người đổ lỗi (blamers)
thì hành động tự thể hiện mình là người ngay thẳng và thường kết tội người
khác; người toan tính (computers) thường ít thể hiện cảm xúc (emotionally
detached) và thường cứng nhắc về mặt lý trí (rigidly intellectual); người gây
xao nhãng (distracters) không có trọng tâm và dường như không thể liên hệ với
những gì thực sự đang được nói đến và đang diễn ra trong gia đình và người giao
tiếp hài hòa (congruent communicators) thường có khả năng bày tỏ, chịu trách
nhiệm, chân thật và phát biểu về chính mình một cách rõ ràng và phù hợp với bối
cảnh.
Satir sử dụng những kỹ thuật
mang tính trải nghiệm (experiential techniques) tạo điều kiện cho gia đình khám
phá, thừa nhận và thay đổi mô hình giao tiếp của họ trong phiên trị liệu. Sắm
vai, tạc tượng, chiêm nghiệm có hướng dẫn là ba hình thức thường thấy trong liệu
pháp giao tiếp trải nghiệm (experiential communication therapy) được Satir sử dụng
trong khi làm việc với các gia đình.
Khi quan sát một gia đình,
Satir tập trung vào sự liên kết trong gia đình (family interconnectedness), đặc
biệt là những bộ ba (triad units), hệ thống cảm xúc - quan hệ giữa ba thành
viên trong gia đình. Bộ ba cha – mẹ - con thường xuyên giữ vị trí trung tâm
trong sự chú ý của bà, bởi vì bà tin rằng đây là điều có tác động mạnh mẽ nhất trong
sự “tôi luyện” về các mối quan hệ bộ ba mà trẻ bắt đầu học tập và thực hành về
sự mật thiết (intimacy) (Baldwin, 1991).
Satir đưa ra 4 nhận định: (1) Tất
cả mọi người đều dự trữ cho mình những tiềm năng tang trưởng và có khả năng chuyển
đổi; (2) Con người có trong mình tất cả nguồn lực mà họ cần có cho sự tăng trưởng
và phát triển tích cực; (3) Gia đình là hệ thống mà trong đó mọi người và mọi
thứ đều gây ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng qua lại với nhau, và (4) Những niềm tin
của nhà trị liệu quan trọng hơn là những kỹ thuật của họ (Satir và Baldwin,
1983).
Satir quan tâm đến tính độc đáo
và tiềm năng (uniqueness and potentials) của các thành viên trong gia đình và
bà cũng quan tâm đến sự phát triển tinh thần của họ (spiritual development).
Satir (1988) viết, “Tôi tin [spirituality - tinh thần] là sự kết nối của chúng
ta với vũ trụ và là nền tảng của những trải nghiệm của chúng ta và vì thế nó cần
thiết cho bối cảnh trị liệu của chúng ta”.
Bà thách thức những nhận thức
luận theo kiểu hành vi và điều khiển học (behavioral and cybernetic
epistemologies), khi phản biện rằng, trong khi nỗ lực thay đổi hành vi, tình thần
của con người thường bị dày vò, “nó cũng gây méo mó về cơ thể và mờ đục về tâm
trí.” Bà nhìn thấy những sai lầm khi đánh đồng giá trị của con người với bản chất
của hành vi của người đó.” Bà viết, “cần nhớ rằng hành vi là một điều gì đó
chúng ta học được. Chúng ta có thể cùng lúc vừa tôn vinh tinh thần và vừa thúc
đẩy những hành vi tích cực hơn.”
Satir nhìn nhận sự giao tiếp
kém là một yếu tố duy trì những mối quan hệ không lành mạnh và bà ủng hộ cho việc
giao tiếp cởi mở và hài hòa hơn giữa những cá nhân và trong những cá nhân như
là điều chính yếu để tăng cường sự nhận thức, lòng trắc ẩn, và sự kết nối trong
gia đình và xã hội (Satir, 1983).
Satir (1986) phát biểu “người
ta thường sử dụng quá khứ để làm ô uế hiện tại, rồi đến lượt hiện tại lại tạo
ra một tương lai với sự tái tạo lại quá khứ của họ, một chốn sa lầy và thường là
trong tình trạng tuyệt vọng” (chuyển đổi từ
thì quá khứ sang thì hiện tại). Bà phát biểu thêm, “Chính nhờ việc học từ
quá khứ mà ta có thể hình thành cách tiếp cận với hiện tại. Để thay đổi nhận thức
và trải nghiệm của hiện tại để nó có thể trở thành một bước đệm (steppingstone)
đến một tương lai lành mạnh hơn, bằng cách nào đó ta cần giới thiệu những cách
thức để kích thích diễn ra một quá trình học tập mới.”
Không giống như người cùng thời
là Carl Whitaker, Satir quan tâm đến việc trực tiếp phát hiện và giải quyết triệu
chứng. Satir hiểu rằng triệu chứng của một cá nhân trong gia đình thể hiện nỗi
đau của gia đình và triệu chứng của trẻ nhỏ liên quan đến những khó khăn trong
hôn nhân (của bố mẹ) mà từ đó khiến họ trở thành một bộ ba (trianglulated)
(Luepnitz, 2002).
Đối với Satir, về cơ bản mục
tiêu của trị liệu là gia tăng giá trị bản thân và khả năng nuôi dưỡng trong các
gia đình (increase self-worth and nurturance within families).
Deborah Luepnitz (2002), một
nhà đấu tranh vì nữ quyền nổi tiếng trong lĩnh vực này, đã chỉ trích tính chất
đơn giản trong lý thuyết của Satir như sau:
Ảo tưởng của Satir là ảo tưởng
về niềm tin rằng người ta có thể thay đổi thế giới do bị lôi cuốn chỉ bởi những
nguyên lý thay đổi trong trị liệu, mà bỏ qua những thay đổi về chính trị trên
toàn cầu vốn cần được hiểu và đón bắt. Satir đã nói trong một cuộc phỏng vấn vào
năm 1984: “Nếu mỗi trường học, mỗi gia đình, mỗi nơi làm việc đều xảy ra một sự
thay đổi vào ngay trong đêm nay để trở nên yêu thương và coi trọng chính bản
thân mình và cũng đối xử như vậy với những người xung quanh, thì sáng ngày mai bạn
hẳn sẽ thấy chúng ta thay đổi như thế nào!” (vừa nói vừa bật tách ngón tay).
Đây hầu như không thể là một học thuyết giúp cải cách xã hội. Nó không thể giúp
chúng ta hiểu những vấn đề phức tạp lạ thường trong sự phát triển của các quốc
gia thuộc thế thới thứ ba, cũng không thể giúp giải trừ vũ khí, và cũng không
giúp gì cho những chuyện cay đắng về bệnh AIDS. Có những lý do để thấy rằng con
người không thể, ngay trong nửa đêm – hoặc giữa ban ngày, quyết định để yêu
thương và làm những việc như họ có thể. Tuy nhiên, Satir đã không có học thuyết
nào giúp giải thích về bạo lực hoặc về những điều tai ác có thể hủy hoại những cá
nhân hoặc huỷ hoại toàn thể loài người trong vòng quay lịch sử. Lòng tự tôn thấp
đơn giản không thể là lời giải thích cho sự diệt vong hoàn toàn các quốc gia.
Luepnitz lý giải rằng khái niệm
của Satir về “lòng tự tôn” (self-esteem) chẳng gì khác hơn là sự trích dẫn từ
tâm lý học cái Tôi (ego psychology) hoặc chỉ là một sự đơn giản hóa quá mức về
mặt khái niệm một cách thô thiển và mơ hồ.
Sự thiếu tính rõ ràng và chính
xác về mặt lý thuyết của Satir đã khiến bà mất đi sự tôn trọng ngang hàng cùng
với những người tiên phong về liệu pháp gia đình lớn khác. Alan Guman và David
Kniskern (1981) đã không lựa chọn công trình của Satir để trình bày trong quyển
Sổ tay Trị liệu Gia đình (Handbook of
Family Therpy) bởi vì không có trường phái hay phương pháp trị liệu nào rõ ràng
đã phát triển từ sự đóng góp của bà.
Tuy nhiên, nhiều nhà tiên phong
quan trọng trong liệu pháp gia đình đã theo đuổi thiên tài đầy tính truyền cảm
hứng của Satir. Một nhà trị liệu gia đình ưu tú khác là Lynn Hoffman (1981) đã
chứng thực về “sức mạnh của sự hiện diện của bà trong các gia đình” và những
đóng góp “phi thường và độc đáo” của bà trong lĩnh vực làm việc này.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét