THANH TẨY LÀ GÌ? - CATHARSIS

What is Catharsis?
Tác giả: KENDRA CHERRY
Nguồn: Very Well Mind – 24/5/2021

Người dịch: TRẦN THỊ THU VÂN – Thạc sĩ Tâm lý, Giảng viên Bộ môn Tâm lý, Khoa KHXHNV Đại học Văn Hiến Tp.HCM, Chuyên viên tâm lý trị liệu BV ĐH Y Dược Tp.HCM, Thành viên CLB Trăng Non.

Thanh tẩy là sự giải phóng cảm xúc. Theo học thuyết phân tâm, sự giải phóng cảm xúc này liên quan đến nhu cầu làm dịu những xung đột trong vô thức. Ví dụ, trải nghiệm stress trên những tình huống liên quan đến công việc có thể gây ra những cảm xúc thất vọng và căng thẳng.

Stress, lo âu, sợ hãi, giận dữ, và sang chấn có thể gây ra những cảm xúc khó khăn và dữ dội được hình thành qua thời gian. Đến lúc nào đó, những cảm xúc và sự xáo động có thể nhiều đến mức trở nên tràn ngập. Thậm chí con người có thể cảm thấy họ đang “nổ tung” nếu không tìm một cách nào đó để giải phóng những cảm xúc dồn nén này.

Một cá nhân có thể giải phóng những cảm xúc này theo những cách khác nhau, chẳng hạn như thông qua các hoạt động thể chất, hoặc các hoạt động giải tỏa căng thẳng khác hơn thay vì trút những cảm xúc này ra một cách không phù hợp.

Ý NGHĨA CỦA THANH TẨY

Thuật ngữ này bắt nguồn từ thuật ngữ Hy Lạp Katharis có nghĩa là “thanh lọc” (purification) hoặc “làm sạch” (cleansing). Thuật ngữ này từng được dùng trong trị liệu cũng như trong văn chương. Một nhân vật “người hùng” của một tiểu thuyết nào đó có thể trải qua sự thanh tẩy cảm xúc để từ đó dẫn đến một kiểu làm mới hoặc khôi phục tinh thần cho bản thân mình. Mục đích của thanh tẩy là đem đến một kiểu thay đổi có tính tích cực trong đời sống cá nhân.

Sự thanh tẩy bao gồm từ những thành phần cảm xúc mạnh mẽ mà qua đó những cảm xúc mạnh được cảm thấy và được bộc lộ, cho đến thành phần nhận thức mà nhờ đó một cá nhân đạt đến sự nội thị.

NHỮNG ỨNG DỤNG CÓ TÍNH TRỊ LIỆU

Thuật ngữ này đã từng được sử dụng từ thời Hy Lạp cổ đại, nhưng đồng nghiệp của Sigmud Freud là Josef Breuer là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ này để mô tả một kỹ thuật trị liệu. Breuer đã phát triển những gì ông ấy giới thiệu là điều trị“thanh tẩy” đối với chứng hysteria (a "cathartic" treatment for hysteria).

Phương pháp điều trị của ông ấy liên quan đến sự kiên nhẫn khơi gợi lại những trải nghiệm sang chấn bằng cách thôi miên. Bằng cách bộc lộ có ý thức những cảm xúc bấy lâu bị dồn nén, Breuer thấy rằng những bệnh nhân của ông có thể trải qua sự giảm nhẹ triệu chứng.

Freud cũng tin rằng sự thanh tẩy có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nhẹ những triệu chứng đau khổ.

Theo học thuyết phân tâm của Freud, tâm trí con người bao gồm ba thành tố chính: ý thức, tiềm thức (hay tiền ý thức) và vô thức. Ý thức chứa đựng tất cả những điều chúng ta nhận biết.

Tiềm thức chứa đựng những điều chúng ta có thể không nhận biết ngay lập tức nhưng chúng ta có thể phác họa nó trong ý thức với sự cố gắng và thúc đẩy. Cuối cùng, vô thức là phần tâm trí chứa đựng kho dự trữ khổng lồ những suy nghĩ, cảm nhận, và ký ức nằm ngoài sự nhận biết của chúng ta.

Phần vô thức trong tâm trí đóng một vai trò cốt yếu trong học thuyết của Freud. Trong khi nội dung của vô thức nằm bên ngoài tầm nhận biết, ông ấy vẫn tin rằng chúng liên tục gây ảnh hưởng lên hành vi và chức năng của con người. Freud tin rằng con người có thể đạt đến sự thanh tẩy bằng cách đem những cảm nhận và ký ức trong vô thức ra ánh sáng. Quá trình này liên quan đến việc sử dụng những công cụ tâm lý mang tính trị liệu như giải mộng và liên tưởng tự do (dream interpretation and free association).

Trong quyển Studies on Hysteria (Nghiên cứu về chứng Hysteria), Freud và Breuer định nghĩa thanh tẩy là “tiến trình giảm nhẹ hoặc loại bỏ một phức cảm (complex) bằng khơi nó lên tầm nhận biết có ý thức và cho phép nó được bộc lộ”. Ngày nay, sự thanh tẩy vẫn có vai trò trong phân tâm học của Freud.

TRONG NGÔN TỪ HÀNG NGÀY

Thuật ngữ thanh tẩy cũng xuất hiện đâu đó trong ngôn từ hàng ngày, thường được sử dụng để mô tả những khoảnh khắc xảy ra sự nội thị (insight) hoặc trải nghiệm về việc tìm ra được một “cái kết” (closure). Một cá nhân trải qua ly hôn có thể mô tả trải nghiệm về một “khoảnh khắc thanh tẩy” (a cathartic moment) đã mang lại cho họ cảm giác bình yên và giúp người đó thoát ra khỏi mối quan hệ tồi tệ ấy.

Người ta cũng mô tả trải nghiệm thanh tẩy theo sau việc trải qua một số sự kiện gây sang chấn hoặc stress chẳng hạn như khủng hoảng, mất việc làm, tai nạn, hoặc mất người thân. Thuật ngữ này vẫn được sử dụng để mô tả một khoảnh khắc cảm xúc dẫn đến những thay đổi tích cực trong đời sống, hơi khác một chút so với cách sử dụng trong phân tâm học truyền thống.

Ví dụ

Thanh tẩy có thể diễn ra trong quá trình trị liệu, nhưng nó cũng có thể xảy ra trong những thời điểm khác. Sau đây là một vài ví dụ về cách xảy ra sự thanh tẩy:

· Nói chuyện với một người bạn: Trao đổi với một người bạn về vấn đề mà bạn đang đương đầu có thể làm lóe lên sự sáng suốt mà bạn có thể thấy cách mà một sự kiện trước đây trong cuộc sống của bạn có thể đang đóng góp vào mô hình hành vi hiện tại của bạn. Sự giải phóng cảm xúc này có thể có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn để đương đầu với tình thế lưỡng nan trong hiện tại của bạn.

· Nghe nhạc: Âm nhạc có thể là giúp tạo động lực, nhưng nó cũng thường có thể khơi lên những thời khắc thấu hiểu lớn lao. Âm nhạc cho phép bạn giải phóng cảm xúc theo cách thường giúp bạn cảm thấy mình được hồi phục.

· Sáng tạo hoặc thưởng ngoạn nghệ thuật: Một tác phẩm nghệ thuật mạnh mẽ có thể khuấy động những cảm xúc sâu sắc. Việc tạo sản phẩm nghệ thuật cũng là một phương thức giúp bạn giải tỏa.

· Tập thể dục: Rèn luyện thể chất có thể là một cách tuyệt vời giúp khơi thông (work through) những cảm xúc mạnh và giải phóng chúng bằng một cách thức có tính xây dựng.

· Tâm kịch: Loại hình trị liệu này bao gồm diễn lại (acting out) những sự kiện gây khó khăn trong quá khứ. Khi làm như vậy, đôi khi người ta có thể đánh giá lại và trút bỏ nỗi đau từ những sự kiện này.

· Viết để diễn đạt (expressive writing): Viết  có thể là một công cụ hiệu quả đối với sức khỏe tâm thần, cho dù bạn viết nhật ký hay viết tiểu thuyết. Viết diễn đạt, một tiến trình bao gồm viết về những sự kiện gây sang chấn hoặc stress, có thể hữu ích để đạt đến sự nội thị và làm giảm nhẹ những cảm xúc gây stress.

Điều quan trọng cần nhớ là việc khám phá những cảm xúc khó khăn đôi khi có những nguy cơ, đặc biệt là khi những trải nghiệm này có nguồn gốc từ những sang chấn và lạm dụng. Nếu bạn quan ngại về những tác động tiềm tàng của việc khám phá những cảm xúc này, cần cân nhắc về việc tìm đến một chuyên gia đã được huấn luyện về sức khỏe tâm thần.

Một số nhà nghiên cứu tin rằng sự thanh tẩy có lẽ giúp làm giảm áp lực trong thời gian ngắn; nó cũng có thể củng cố những hành vi tiêu cực và gia tăng nguy cơ có những sự bùng nổ cảm xúc trong tương lai.

LỜI NHỦ

Thanh tẩy có vai trò trong việc giúp con người đương đầu với những cảm xúc đau đớn và khó khăn. Sự giải phóng cảm xúc này cũng có thể là một công cụ trị liệu quan trọng để ứng phó với sợ hãi, trầm cảm và lo âu. Nếu bạn đang ứng phó với những cảm xúc khó khăn, việc trao đổi với chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể giúp bạn khám phá những kỹ thuật khác nhau đưa đến sự thanh tẩy.