VŨ KHÚC CỦA CHIẾC BÓNG – HALLOWEEN CỦA JUNG

Shadowdancing: Jung’s Halloween
Từ trang web cá nhân của KEITH KARABIN - Chuyên viên Tham vấn, Nhà trị liệu theo trường phái Jungian – 23/10/2015

BS NGUYỄN MINH TIẾN lược dịch

[Trong bài Shadow sẽ được dịch là “Chiếc Bóng” – viết hoa; Shadow Self – dịch là phần Bản Ngã Bóng Tối]

“Để một người đối đầu với với Chiếc Bóng của anh ta là cho anh ta thấy ánh sáng của chính mình… bất kỳ ai nhận biết Chiếc Bóng của mình và ánh sáng của mình thì đồng thời nhìn thấy chính mình từ cả hai phía và do vậy sẽ đứng đâu đó ở giữa”

- Carl Jung, Thiện và Ác trong Tâm lý học Phân tích (Good and Evil in Analytical Psychology).

Trong bầu không khí trong lành, những chiếc lá trong đêm rực rỡ, và tâm trí của những trẻ em Mỹ đang xoay vần với những điều kỳ diệu đượm mùi hương sô cô la - những chiếc bánh răng cưa tưởng tượng đang quay nhanh hơn bao giờ hết mỗi khi người lớn hỏi chúng "Sao, lễ Halloween sẽ như thế nào đây?"

Gần như mọi nền văn hóa trên thế giới đều tổ chức lễ hội hàng năm tương tự như Halloween. Trong cách thể hiện của người dân Mỹ về lễ hội hóa trang này, một quầy trưng bày kẹo mọc lên như nấm ở mọi cửa hàng (bất kể dòng sản phẩm thực tế của họ là gì), những ngôi nhà được trang trí trong vẻ lộng lẫy ma mị hoặc tính cách ma quái ngờ nghệch và các bậc cha mẹ đã đầu tư tiền bạc và thời gian để giúp chế tác những bộ trang phục trong mơ cho các con của họ.

Khi khám phá về hiện tượng phổ quát này, những nhà nhân học đã đặt ra mối liên hệ của lễ hội này với việc mùa màng, còn các nhà lãnh đạo tôn giáo lại gợi ra ý tưởng về “tội lỗi nguyên thủy” hoặc mặt tăm tối trong linh hồn của con người. Tâm lý học cũng nắm giữ một manh mối cho loại lễ hội ma quái này của chúng ta; qua đó một phần tiềm ẩn của mỗi người chúng ta, ẩn giấu bên trong, có thể xem Halloween là thời điểm an toàn để xuất hiện mà không có sự sợ hãi nào từ trong tâm hồn sâu thẳm của chúng ta.

“Bác sĩ tâm thần người Thụy Sĩ, Carl Jung, đã đặt tên cho phần ẩn này của chúng ta là CHIẾC BÓNG - The Shadow – Chiếc Bóng là một nguyên mẫu (archetype) - một mô-típ hay một hình ảnh phổ quát được xây dựng cho tất cả con người” - Theo bác sĩ tâm thần Phil Stutz và nhà trị liệu tâm lý Brian Michels.

Họ tiếp tục nói rằng “Chiếc Bóng xuất hiện như là tổng thể của những phần yếu ớt nhất, thiếu sót nhất, kém cỏi nhất hoặc thậm chí là ghê tởm trong con người bạn. Đó là tất cả những gì bạn không muốn trở thành, nhưng vẫn sợ rằng bạn đang như thế. Không quan trọng bạn có giàu sang, xinh đẹp hoặc nổi tiếng, miễn là bạn sợ rằng mọi người có thể nhìn thấy Chiếc Bóng của bạn, bạn hẳn sẽ trở nên bất an”. Có một sự căng thẳng (tension) giữa Chiếc Bóng của chúng ta và phần bản ngã mà chúng ta thể hiện ra với thế giới bên ngoài. Chúng ta che giấu Chiếc Bóng của mình “như là nguồn cơn của sự bẽ mặt - thường là thông qua một xu hướng hoàn hảo nào đó”, thế nhưng trong một chừng mực nào đó, chúng ta cũng có thể khao khát thể hiện phần này của mình và trong một số trường hợp, Chiếc Bóng sẽ không bị che giấu (Stutz & Michels, 2012) .

Hãy nghĩ đến những đứa trẻ yêu thích hóa trang, những bữa tiệc hóa trang cho người lớn, ngành công nghiệp phục vụ cho Halloween và những lễ hội tương tự trên toàn thế giới. Có lẽ nó được thúc đẩy bởi cuộc xung đột nội tâm này. Tôi có lần đã được nghe một ai đó nói rằng, "Tôi yêu Halloween vì đây là ngày mà nếu không phải là chính mình thì cũng không sao". Sau cùng có thể hiểu được rằng phần bản ngã mà người này thực sự lựa chọn luôn là một khía cạnh của chính người đó, nhưng là một khía cạnh mà người đó ngại thể hiện hoặc muốn nắm lấy nhưng cảm thấy không xứng đáng, hoặc quá bất an khi thể hiện.

Để kỷ niệm “ngày của những mặt nạ” này, chúng ta liên tưởng đến sự xung đột nội tâm ấy và tìm cách khám phá Chiếc Bóng tăm tối này.

Sức nặng của một Chiếc Bóng

“Việc chữa lành không thể xảy ra khi mà những năng lượng đen tối vẫn còn bị đóng kín ở bên trong”

- Deepak Chopra

Jung đã xác định ba phần quan trọng trong tâm hồn của chúng ta - Persona, Self và Shadow. Persona là chiếc mặt nạ chúng ta đeo trong xã hội để tạo ấn tượng tích cực. Nó có khả năng thể hiện bản chất thực của chúng ta nếu chúng ta tự tin vào nó, nhưng thường thì nó là “sự thỏa hiệp giữa cá tính thực sự của một người và kỳ vọng của xã hội”. Shadow - Chiếc Bóng, như chúng tôi đã nói, là mặt tối, nhưng Jung đã khích lệ khi cho rằng đó cũng là mặt “chưa phát triển” và chúng ta có thể tiến tới việc “tự nhận thức khi một người nhận ra và tích hợp nó” vào khía cạnh thứ ba, là Self – Bản Ngã. Jung xem Bản Ngã là phần “quan trọng nhất” bởi vì “nó biểu thị sự hài hòa và cân bằng giữa các phẩm chất đối lập khác nhau cùng tạo nên tâm trí” (Curran, 2013).

Trang phục Halloween là một ví dụ hiện ra bên ngoài của sự xung đột bên trong này. Nhìn bề ngoài, dù là trẻ em hay người lớn, chúng ta có thể nghĩ rằng hóa trang thành Darth Vader, một sĩ quan cảnh sát, một ma cà rồng hay nhân vật Joy trong phim Inside Out là điều tuyệt vời - và đúng là như vậy. Nhưng nếu chúng ta dành một chút thời gian để xem xét về những trang phục đó, chúng ta có thể “nếm” được hương vị của Chiếc Bóng trong Bản Ngã của cách tư duy Jungian. Thông thường, những gì đẩy lùi chúng ta hoặc thu hút chúng ta tiết lộ các khía cạnh của Bản Ngã Bóng Tối của chúng ta. Chúng ta hóa trang thành một người hùng hoặc một nhân vật phản diện, sự nghiệp tương lai hoặc ước mơ trở thành ngôi sao. Chúng ta tự bao bọc mình trong bộ dạng xấu xí mà chúng ta có thể thấy ở chính mình, khao khát được chấp nhận hoặc tìm kiếm sự xác thực được khoác lên mình những nguyên mẫu mạnh mẽ nhằm xoa dịu những nỗi bất an của chúng ta. “Một sự thật đối lập với trực giác thong thường đó là khi chúng ta bộc lộ phần Bóng Tối, khi chúng ta nhượng bộ sự bất toàn của nó, thì bản chất của nó sẽ thay đổi. Nó trở thành nguồn của sự sáng tạo và tự tin”.

Jung tin rằng chúng ta có thể tích hợp Chiếc Bóng bằng cách sử dụng những ước mơ, sự sáng tạo hoặc trí tưởng tượng tích cực (Stutz & Michels, 2012). Có thể tìm thấy hình thức tưởng tượng tích cực nào hơn trong dịp Halloween? Chúng ta xem xét, sáng tạo và tô điểm cho chính mình trong phần Bản Ngã Bóng Tối của mình, và chỉ trong một đêm, chúng ta sống tự do, được tán dương hoặc được quyền sợ hãi, và nếu là những đứa trẻ, thì sẽ được thưởng kẹo.

Chiếc Bóng của chúng ta – Bản Ngã của chúng ta

“Nếu con người có lòng can đảm thực sự, họ sẽ mặc những bộ đồ hoá trang của mình vào mọi ngày trong năm, chứ không chỉ vào dịp Halloween”

- Douglas Coupland, Nghệ sĩ và Tiểu thuyết gia

Trong lúc chúng ta có một cái nhìn vui tươi về việc thực hành kiểu Jungian có thể ẩn náu trong lễ hội Halloween cùng những tiềm năng chữa lành chưa được lưu ý đến của chúng, cũng cần phải lưu ý rằng: Jung, và vô số những nhà trị liệu sau ông, đã hết sức nghiêm túc khi xem xét phần Bản Ngã Bóng Tối của con người. Nó là một tác nhân tạo nên những thay đổi mạnh mẽ về mặt cá nhân trong khi trị liệu và vẫn đang được những chuyên viên thực hành vận dụng một cách cẩn thận cho đến ngày nay, bao gồm cả tác giả bài viết. Tựa đề Shadow Self gây xúc động với bộ phim truyền hình về cách tư duy ở Thụy Sĩ những năm 1800s, nhưng nó vẫn có liên quan đến cuộc sống lành mạnh trong thế giới thực.

Jung đã dành cả cuộc đời của mình để viết về Bản Ngã Bóng Tối vì ông cảm thấy rằng việc cảnh giác đón nhận phần Bóng Tối của chúng ta là một mục đích lớn lao để con người có thể hướng đến sự lành mạnh. Ông cảnh báo rằng “một điều ác nhỏ sẽ trở thành cái ác lớn hơn nếu nó bị coi thường và đàn áp” và “với bất kỳ kiểu hiểu biết nào về bản thân”, chúng ta phải coi phần Bóng Tối của mình như là “một vấn đề đạo đức có tính thách thức toàn bộ nhân cách (ego-personality)… khi nhận ra các khía cạnh tăm tối của nhân cách như là đang hiện diện và có thật” (Curran, 2013).

Có - và nên có – những niềm vui và sự phấn khích được chia sẻ về sự đón nhận cẩn trọng này, cũng giống như đám trẻ mặc quần áo chỉnh tề chạy và cười trên phố vào đêm Halloween. Tiến sĩ Stutz (2012) khi kết thúc một câu chuyện về phần Bản Ngã Bóng Tối của chính mình đã nói rằng “Tôi đã chấp nhận Bóng Tối của mình với tất cả những điểm không hoàn hảo của nó”. Cũng tương tự như trong mỹ thuật, cách tô bóng sẽ tạo thêm chiều sâu và độ tương phản cho một vẻ đẹp thực sự, Tiến sĩ Stutz cho biết “Phần thưởng là một cảm giác tuôn chảy vô tận (sense of endless flow) - từ một chiều kích rộng lớn hơn, sâu sắc hơn vốn có chân lý của riêng nó”.

Tất cả chúng ta đều có chiều kích sâu xa ấy bên trong bản thân mình. Hãy để nó bước ra và diễn xuất trong dịp Halloween này. Khi những đứa trẻ gõ cửa nhà chúng ta, trong khi ban kẹo cho chúng, có lẽ cũng là để chứng thực, để ngợi khen và chấp nhận tính chất dễ tổn thương đầy vinh quang của chúng và hơn nữa là sự chấp nhận phần Bản Ngã Bóng tối của chúng. Sau đó, chúng ta hãy đi đến đứng trước tấm gương soi và chia sẻ điều tương tự ấy với chính chúng ta.