KHỦNG HOẢNG SỨC KHOẺ TÂM THẦN GIA ĐÌNH TRONG ĐẠI DỊCH COVID-19

Khủng hoảng sức khỏe tâm thần trong gia đình:
Cha mẹ trầm cảm, lo âu trong suốt đại dịch Covid 19 cũng sẽ ảnh hưởng đến trẻ nhỏ.

"Family mental health crisis: Parental depression, anxiety during COVID-19 will affect kids too"
Các tác giả: 
LESLIE E. ROOS - Assistant Professor, Khoa Tâm lý Đại học Manitoba, Canada
LIANNE TOMFOHR-MADSEN - Associate Professor, Khoa Tâm lý, Đại học Calgary, Canada
Nguồn: THE CONVERSATION - August 16, 2020

Người dịch: TRẦN THỊ THU VÂN - Thạc sĩ Tâm lý, Giảng viên Bộ môn Tâm lý, Khoa KHXHNV, Đại học Văn HIến Tp.HCM. Chuyên viên Tâm lý Trị liệu. Thành viên CLB Trăng Non.

Với hầu hết các bậc cha mẹ, nói "đại dịch Covid 19 thật căng thẳng" cũng vẫn chỉ là một cách nói giảm nhẹ. Sự kết hợp giữa áp lực kinh tế, mất khả năng chăm sóc trẻ nhỏ và những lo lắng về sức khỏe là thách thức cực kỳ lớn đối với gia đình. Những vấn đề sức khỏe tâm thần dự kiến sẽ gia tăng đáng kể như là một ảnh hưởng thứ phát của Covid 19 và nhiều biện pháp đã được áp dụng để ngăn chặn nó.

Những hậu quả lâu dài mang tính tiềm năng trên trẻ nhỏ có cha mẹ bị stress, lo âu, trầm cảm chỉ đang mới bắt đầu được hiểu. Tuy nhiên, những nghiên cứu trước đây đã cho chúng ta biết rằng trẻ nhỏ tiếp xúc với các vấn đề này có nhiều khả năng sẽ trải nghiệm những khó khăn về sức khỏe tinh thần ở chính mình, thêm vào đó là gia tăng nguy cơ phát triển những vấn đề về hành vi và học tập, đồng thời suy giảm khả năng cải thiện về thu nhập của trẻ trong suốt cuộc đời.

Chúng ta cần phát triển một cách tiếp cận có thể giúp cha mẹ từ lúc này và bảo vệ trẻ nhỏ trong tương lai.

Sự gia tăng lo âu và trầm cảm ở cha mẹ

Trong những nghiên cứu hiện nay của chúng ta, phụ nữ mang thai và phụ nữ có con nhỏ tự báo cáo về những triệu chứng lo âu và trầm cảm gia tăng đến mức 3-5 lần. Một lịch sử của các vấn đề sức khỏe tâm thần, những xung đột trong gia đình hiện hành và áp lực về tài chính có liên quan đến tình trạng sức khỏe tâm thần đang xấu đi ở nhiều độ tuổi của trẻ.  Những mô tả này đang đặc biệt được quan tâm bởi vì trẻ nhỏ rất nhạy cảm với vấn đề sức khỏe tinh thần của người mẹ bởi vì trẻ phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc để được đáp ứng những nhu cầu an toàn và được chăm sóc sức khỏe cơ bản.

Khả năng cao gặp phải các vấn đề sức khỏe tâm thần ở cha mẹ cùng với việc dành nhiều thời gian cho con ở nhà trong suốt đại dịch Covid 19 làm xuất hiện rất nhiều nguy cơ, bao gồm những thay đổi trong chức năng của hệ thống ứng phó với stress của trẻ (stress – system function), một tỷ lệ ngày càng cao của các vấn đề sức khỏe thể chất và sự suy giảm chức năng nhận thức. 

Stress trong quá trình làm cha mẹ cùng với các vấn đề về sức khỏe tâm thần có thể dẫn đến những tương tác tiêu cực, bao gồm kỷ luật thép và giảm sự đáp ứng với những nhu cầu của con trẻ. Đối với cha mẹ, trầm cảm góp phần vào các vấn đề sức khỏe và chất lượng cuộc sống thấp. Tự sát là một nguyên nhân dẫn đến cái chết của phụ nữ trong độ tuổi sinh con, điều mà chúng tôi cũng dự đoán sẽ gia tăng ở độ tuổi này, nếu sự gia tăng tỷ lệ các vấn đề sức khỏe tâm thần vẫn tiếp tục không được để tâm đến.

Nhu cầu cần khẩn cấp cải tiến hệ thống chăm sóc sức khỏe tinh thần

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và những người đứng đầu chịu trách nhiệm về phúc lợi của trẻ em nhấn mạnh tính chất bắt buộc của việc phải dành ưu tiên cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho cha mẹ để các bậc cha mẹ có thể duy trì năng lực của họ trong việc đáp ứng các nhu cầu về sức khỏe và phát triển của con em mình.

Việc giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần của cha mẹ không chỉ giảm nhẹ những tổn thương ảnh hưởng lên sức khỏe của trẻ nhỏ mà còn xây dựng khả năng của trẻ trong việc kiểm soát những yếu tố gây stress khác như chuyển trường và những sự kiện không mong đợi khác.

Hiện đã có những phương thức trị liệu hiệu quả cho các vấn đề tâm thần của cha mẹ, tuy nhiên, có những rào cản lớn trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc đạt chuẩn, và thậm chí những rào cản này càng trở nên nhiều hơn trong suốt giai đoạn Covid 19. Những rào cản tồn tại như chi phí trị liệu tâm lý cao và nhu cầu chăm sóc trẻ nhỏ trở nên khó khăn do giãn cách thể lý, kèm theo đó là việc đóng cửa các dịch vụ hiện có và đóng cửa các nhà trẻ, trường học.

Việc chuyển đổi lựa chọn sang hình thức hỗ trợ trực tuyến dựa trên chứng cứ hiện cũng đang triển khai chậm chạp và đòi hỏi sự đầu tư thực chất để phù hợp với việc cung ứng trên diện rộng và cần có thêm nhiều sự điều chỉnh trong chương trình để có thể đáp ứng với những nhu cầu hiện tại. Một vấn đề khác là hầu hết những mô hình chăm sóc sức khỏe từ xa đang tồn tại không đồng thời hỗ trợ các vấn đề sức khỏe tinh thần và những nguy cơ trong quá trình làm cha mẹ mặc dù có nhiều bằng chứng ý nghĩa khẳng định tầm quan trọng của việc giải quyết cả hai.

Đáng chú ý, những vấn đề sức khỏe tâm thần của cha mẹ được trải nghiệm không đồng đều trong những cộng đồng có tình trạng phân biệt chủng tộc và áp bức có hệ thống. Thất bại trong việc giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần và việc nuôi dạy con cái ở cả mức độ cộng đồng lẫn những đáp ứng với nhu cầu được xác định bởi cộng đồng sẽ chỉ kéo dài sự bất bình đẳng về sức khỏe giữa các thế hệ, chẳng hạn như những bất bình đẳng xảy ra cho người bản địa và người gốc Phi ở Canada. (Các tác giả đang liên hệ với tình hình ở đất nước Canada của họ - Chú thích của người dịch).

Những bước nhỏ có thể hữu dụng

Mặc dù rất nhiều nguyên nhân dẫn đến suy giảm sức khỏe tâm thần ở các bậc cha mẹ nằm ngoài tầm kiểm soát, chúng ta vẫn có thể cố gắng thử thực hiện một vài bước nhỏ ngay bây giờ:

Khẳng định lại rằng cảm xúc của bạn là có ý nghĩa Đây là một khoảng thời gian khó khăn, căng thẳng, buồn khổ và lo âu chưa từng có. Bạn không hề đơn độc khi có cảm xúc này và khi đang tự hỏi điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Rất nhiều bậc cha mẹ khác cũng cảm thấy đau khổ tương tự và đang cố gắng giải quyết việc chăm sóc cho bản thân và gia đình.

Nói về những cảm xúc của bạn Sẽ hữu ích khi chia sẻ cảm xúc của bạn với bạn đời, bạn bè, những thành viên trong gia đình và những người cung cấp dịch vụ hỗ trợ. Việc cùng với người khác động não và cùng giải quyết vấn đề có thể làm giúp giảm bớt căng thẳng và cải thiện tâm trạng cho bạn. Đơn giản chỉ bằng cách chia sẻ thôi cũng có thể giúp bình thường hóa một thực tế rằng bạn đang cố gắng rất nhiều và vẫn còn một thời gian khó khăn thêm nữa để có thể cảm thấy tốt hơn.

Thực hành tự trắc ẩn (Self-Compassion) Chúng ta thường đối xử tử tế với những người khác nhưng lại khắc khe và tuỳ tiện với đau khổ của chính bản thân mình. Điều rất quan trọng là hãy ưu tiên cho sự an lạc của bản thân và tự chăm sóc. Nếu bạn đang trải nghiệm stress, lo âu và trầm cảm, hãy nói với chính mình và đối xử với chính mình giống như với một người bạn. Nhiều người chưa từng tự đối xử với mình một cách trắc ẩn, nhưng rất nhiều nguồn lực vẫn sẵn có để có thể giúp bạn nuôi dưỡng sự tự trắc ẩn (yêu thương bản thân) này.

Tìm kiếm sự giúp đỡ của chuyên gia Nếu bạn thường xuyên có ý nghĩ về việc tự gây hại cho bản thân, cảm thấy vô vọng hoặc gia tăng lạm dụng rượu hoặc chất gây nghiện khác đến mức khó kiểm soát, bạn đừng đợi thêm nữa, hãy tìm sự hỗ trợ. Nếu tâm trạng tồi tệ hoặc lo âu của bạn ảnh hưởng lên việc thực hiện các chức năng sống trong gia đình, trong công việc, trong quan hệ bạn bè trong khoảng 2 tuần hoặc hơn, sẽ rất cần tìm kiếm sự trợ giúp bổ sung để vượt qua các thử thách và đến được nơi bạn muốn.

Hành động khẩn cấp cần thực hiện đối với những yếu tố nguy cơ chính

Cân thực hiện ngay việc xử lý những yếu tố nguy cơ trên các tầng mức gia đình, cộng đồng và cả mức độ hoạch định chính sách.

Đây là lúc để phát triển một chiến lược quốc gia về chăm sóc sức khỏe tâm thần cho gia đình và giai đoạn chu sinh (national perinatal and family mental health strategy). Những đầu tư vào việc can thiệp sớm (early intervention) được kỳ vọng sẽ mang lại những lợi ích to lớn cả về mặt sức khoẻ lẫn về kinh tế bằng cách ngăn ngừa những hậu quả lâu dài do việc những vấn đề về sức khỏe tâm thần của cha mẹ đang trở nên can dự vào quá trình phát triển hành vi và thể chất của trẻ nhỏ.

Đầu tư vào việc chăm sóc sức khỏe tâm thần cho gia đình và hỗ trợ cho quá trình làm cha mẹ ngay lúc này và trên nhiều bình diện, trước khi vấn đề trở nên khó khăn hơn, sẽ mang lại những lợi ích to lớn. Đó chính là điều mà các chính phủ phải ưu tiên như một phần của quá trình ứng phó với đại dịch Covid 19.