HUYỀN THOẠI GIA ĐÌNH

“The Family Myth”

Tác giả: MARK SICHEL và ALICIA L. CERVINI

 Nguồn: PsyberSquare - 2015

 Người dịch: NGUYỄN MINH TIẾN

Thế nào là “huyền thoại gia đình”?

Huyền thoại gia đình là những ý niệm thường hay được lập đi lập lại, nhưng hầu như không thật, về bản chất của gia đình. Huyền thoại gia đình phát biểu rằng sự biểu hiện ra bề ngoài của gia đình thì quan trọng hơn hạnh phúc của một cá nhân: rằng những điều “nên” xem là đúng phải được ưu tiên chấp nhận hơn là những điều “thực sự là” đúng. Huyền thoại gia đình là những điều giả định rằng mọi thành viên trong gia đình đều phải hòa hợp với nhau, đều có cùng chung những mục đích và đều thương yêu lẫn nhau. Huyền thoại gia đình là một huyễn tưởng về một cái “chúng ta” mà qua đó các thành viên “hoặc phải thích nó hoặc nếu không thì sẽ không được xem là thống nhất” – một thứ hợp đồng mà dường như không ai nhớ được là mình đã ký kết.

Nói chung, những huyền thoại gia đình phổ biến thường được đặt trong khuôn khổ những tuyên bố về cái “chúng ta” ấy. “Tất cả chúng ta đều sống với nhau một cách tuyệt vời”, “Chúng ta giống như nhau và có cùng chung những mục đích” hoặc “Chúng ta đều thương yêu nhau và chấp nhận nhau”… Huyền thoại gia đình thường không cho phép những tuyên bố từ cái “Tôi” và thường thì nó không sẵn sàng dung nạp những lựa chọn.

Vì sao những huyền thoại gia đình có quyền năng trên sự phát triển cá nhân và trên những mối quan hệ trong gia đình?

Huyền thoại gia đình nói chung là những huyễn tưởng về tình yêu thương, tinh thần tương trợ và sự quan tâm từ gia đình gốc của mỗi cá nhân. Và đây chính là điều khiến người ta choáng sợ nếu có sự tan vỡ những huyền thoại gia đình.

Thật dễ dàng nắm bắt được tính chất hư cấu có trong huyền thoại gia đình. Trong huyền thoại gia đình, chúng ta thường hình dung ra những gia đình luôn luôn hạnh phúc, trong sạch và tốt lành hơn chính gia đình của chúng ta. Huyền thoại gia đình như thể là một điều lý tưởng, nhưng rủi thay, chúng ta không phải lúc nào cũng thực sự muốn điều mà chúng ta tưởng là mình muốn. Hệ quả là sự xung khắc giữa điều ta muốn “trên lý thuyết” với điều ta muốn trong thực tế thường là sự xung khắc có tính hủy hoại. Thêm vào đó, trong đa số trường hợp, sự định hình những huyền thoại gia đình thường không phải là một quá trình có tính dân chủ. Thậm chí không phải tất cả mọi người đều góp một tiếng nói vào trong những gì mà huyền thoại ấy phát biểu nên.

Mặc dù việc hình thành huyền thoại gia đình được quyết định theo cách thức phi dân chủ, ý tưởng về một phiên bản tốt đẹp hơn, sáng sủa hơn về chính chúng ta cũng như ý tưởng về việc có được tình yêu thương và sự tương trợ vô điều kiện giữa những thành viên trong gia đình, tất cả đều trở nên rất quyến rũ. Kết quả là, trong những gia đình có sự quảng bá tích cực cho những huyền thoại gia đình thì sau cùng tất cả thành viên cũng sẽ trở nên phải chấp nhận.

Khi một thành viên gia đình có một sự lựa chọn có tính độc lập – chẳng hạn như cưới một người không cùng chủng tộc, có một sở thích khác thường, hoặc chọn một nghề không cùng với công việc của gia đình, khi ấy huyền thoại gia đình sẽ bị đe dọa và có thể dẫn đến sự đoạn giao giữa những thành viên bên trong gia đình. Một kiểu đáp ứng đặc hiệu của một gia đình bị chi phối bởi những huyền thoại đối với mối đe dọa theo kiểu như thế đó là thành viên “phạm lỗi” có thể sẽ nhanh chóng bị trừng phạt hoặc thậm chí bị khai trừ.

Điều gì xảy ra khi những huyền thoại gia đình, được nuôi dưỡng và coi trọng trong một thời gian dài, lại phải đối diện với những thay đổi khó tránh khỏi trong cuộc sống?

Trong một số trường hợp, chúng ta thấy những người trải qua sự khai trừ của gia đình vẫn tiếp tục tuân thủ huyền thoại gia đình một cách tuyệt đối, vẫn không nhận thức được rằng những tín điều của huyền thoại gia đình chẳng thực sự giúp cho bản thân họ và gia đình họ được hạnh phúc. Trong một số trường hợp khác, những cá nhân trong gia đình lại có những lựa chọn và quyết định rõ ràng là trái ngược lại với huyền thoại gia đình, và điều này làm nên những rạn nứt trong quan hệ giữa các thành viên.

Cá nhân thường phải trả giá đắt khi làm điều trái ý muốn của gia đình. Khi bất lực trước quyết định mang tính độc lập này, đa số thành viên trong gia đình thường sẽ đáp ứng lại bằng cách khai trừ thành viên “phạm lỗi”.

Sinh ra, chết đi, kết hôn, già đi, về hưu, cùng những thành bại trong sự nghiệp – nói chung tất cả những thăng trầm trong cuộc sống – đều là những việc có tiềm năng gây thách thức cho những huyền thoại gia đình và tạo nên những kịch bản gây choáng sợ cho những cá nhân. Cá thể bị khai trừ có thể bị tổn thương, bị mất đi những nền tảng trong cuộc sống, bị mất phương hướng và trở nên trầm uất.

Phải mất nhiều thời gian để gia đình và thành viên bị khai trừ học cách nhận biết về huyền thoại gia đình, học cách thích ứng dần để trở nên chấp nhận lẫn nhau. Dĩ nhiên, trong tiến trình hàn gắn ấy, gia đình cũng nhận ra dần sự xa cách và khác biệt được thể hiện bởi cá nhân thành viên bị khai trừ ấy.

Không cần thiết và cũng không phải điều hay khi một cá nhân vì cần có một chỗ đứng trong gia đình mình mà phải từ bỏ sự đấu tranh gian khổ để đạt đến sự trưởng thành về mặt cảm xúc. Cá nhân cũng không nên phải “lý tưởng hóa” những mong muốn và mơ ước của bản thân mình để làm vui lòng gia đình. Nhưng điều quan trọng là chúng ta cần phải xem xét những huyền thoại gia đình của chính mình. Một khi hiểu được chúng, chúng ta sẽ có khả năng tránh được sự “khai trừ” bằng cách thương lượng một cách an toàn và những thăng trầm đổi thay trong suộc sống sẽ góp phần thách thức các huyền thoại ấy. Một khi sự chia ly đã xảy ra trong gia đình, người ta vẫn có thể tìm thấy được những bước đi nào cần thực hiện để bắt đầu cho tiến trình hồi phục…